حقایق کلیدی توانبخشی و باورهای غلط درباره توانبخشی

توانبخشی چیست؟

• توانبخشی بخشی ضروری از پوشش همگانی سلامت همراه با ارتقای سلامت، پیشگیری از بیماری، درمان و مراقبت‌های تسکینی است.
• توانبخشی به کودک، بزرگسال یا سالمند کمک می‌کند تا در فعالیت‌های روزمره تا حد امکان مستقل باشد و مشارکت در آموزش، کار، تفریح و نقش‌های معنادار زندگی مانند مراقبت از خانواده را ممکن می‌سازد.
• در سراسر جهان، حدو د 2.4 میلیارد نفر در حال حاضر با شرایط سلامتی زندگی می‌کنند که از توانبخشی سود می‌برند.
• پیش بینی می‌شود که نیاز به توانبخشی در سراسر جهان به دلیل تغییرات در سلامت و ویژگی‌های جمعیت افزایش یابد. به عنوان مثال، مردم عمر طولانی‌تری دارند، اما با بیماری‌ها و ناتوانی‌های مزمن بیشتری زندگی می‌کنند.
• در حال حاضر نیاز به توانبخشی تا حد زیادی برآورده نشده‌است. در برخی از کشورهای با درآمد کم و متوسط، بیش از 50 درصد از مردم خدمات توانبخشی مورد نیاز خود را دریافت نمی‌کنند. خدمات توانبخشی نیز از جمله خدمات بهداشتی است که به شدت در اثر همه گیری کووید-19 مختل شده‌است.

توانبخشی چیست؟

توان بخشی به عنوان “مجموعه‌ای از مداخلات طراحی شده برای بهینه سازی عملکرد و کاهش ناتوانی در افراد دارای شرایط سلامت در تعامل با محیط” تعریف می‌شود.

به زبان ساده، توانبخشی به کودک، بزرگسال یا سالمند کمک می‌کند تا در فعالیت‌های روزمره تا حد امکان مستقل باشد و مشارکت در آموزش، کار، تفریح و نقش های معنادار زندگی مانند مراقبت از خانواده را ممکن می‌سازد. این کار را با پرداختن به شرایط زیربنایی (مانند درد) و بهبود عملکرد فرد در زندگی روزمره، حمایت از آنها برای غلبه بر مشکلات مربوط به تفکر، دیدن، شنیدن، برقراری ارتباط، غذا خوردن یا حرکت در اطراف انجام می‌دهد.

هر فردی ممکن است در مقطعی از زندگی خود به دنبال آسیب، جراحی، بیماری، یا به دلیل اینکه عملکرد آنها با افزایش سن کاهش یافته‌است، به توانبخشی نیاز داشته باشد.

برخی از نمونه‌های توانبخشی عبارتند از:

• تمریناتی برای بهبود گفتار، زبان و ارتباط فرد پس از آسیب مغزی.
• اصلاح محیط خانه سالمندان برای بهبود ایمنی و استقلال آنها در خانه و کاهش خطر سقوط.
• آموزش ورزش و آموزش زندگی سالم برای فرد مبتلا به بیماری قلبی.
• ساخت، نصب و آموزش استفاده از پروتز بعد از قطع پا.
• تکنیک‌های موقعیت یابی و آتل بندی برای کمک به بهبود پوست، کاهش تورم و بازیابی حرکت پس از جراحی سوختگی.
• تجویز دارو برای کاهش سفتی عضلات برای کودک فلج مغزی.
• حمایت روانی از فرد مبتلا به افسردگی.
• آموزش استفاده از عصای سفید برای افراد کم بینایی.

توانبخشی به شدت فرد محور است، به این معنی که مداخلات و رویکرد انتخاب شده برای هر فرد به اهداف و ترجیحات آنها بستگی دارد. توانبخشی را می‌توان در بسیاری از تنظیمات مختلف، از بستری یا سرپایی بیمارستان، تا کلینیک‌های خصوصی، یا محیط‌های اجتماعی مانند خانه یک فرد ارائه کرد.

نیروی کار توانبخشی متشکل از کارکنان بهداشتی مختلفی است که شامل فیزیوتراپیست‌ها، کاردرمانگران، گفتاردرمانگرها و زبان درمانگران و شنوایی شناسان، ارتوتیست‌ها و پروتزها، روانشناسان بالینی، پزشکان طب فیزیکی و توانبخشی و پرستاران توانبخشی می‌شود.

بیشتر بدانید:

ویلچر خوب چه نوع ویلچری است؟!

آیا نحوه نصب ویلچر حائز اهمیت است؟

مزایای توانبخشی

توانبخشی می‌تواند تأثیر طیف گسترده‌ای از شرایط سلامتی، از جمله بیماری‌ها (حاد یا مزمن) یا آسیب‌ها را کاهش دهد. همچنین می‌تواند مکمل سایر مداخلات بهداشتی مانند مداخلات پزشکی و جراحی باشد و به دستیابی به بهترین نتیجه ممکن کمک کند. به عنوان مثال، توانبخشی می‌تواند به کاهش، مدیریت یا پیشگیری از عوارض مرتبط با بسیاری از بیماری‌ها، مانند آسیب نخاعی، سکته مغزی، یا شکستگی کمک کند.

توانبخشی با تجهیز افراد به استراتژی‌های خودمدیریتی و محصولات کمکی مورد نیاز، یا با پرداختن به درد یا سایر عوارض، به کاهش اثرات ناتوان کننده بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان و دیابت کمک می‌کند.

توانبخشی یک سرمایه گذاری است که هم برای افراد و هم برای جامعه فایده دارد. می‌تواند به جلوگیری از بستری شدن پرهزینه، کاهش مدت اقامت در بیمارستان و جلوگیری از پذیرش مجدد کمک کند. توانبخشی همچنین افراد را قادر می‌سازد تا در تحصیل و اشتغال سودمند شرکت کنند، در خانه مستقل بمانند و نیاز به حمایت مالی یا مراقبتی را به حداقل برسانند.

توانبخشی بخش مهمی از پوشش سلامت همگانی است و یک استراتژی کلیدی برای دستیابی به هدف توسعه پایدار “تامین زندگی سالم و ارتقای رفاه برای همه در تمام سنین” است.

باورهای غلط در مورد توانبخشی

توانبخشی فقط برای افرادی که دارای نارسایی‌های طولانی مدت یا جسمی هستند نیست. در عوض، توانبخشی یک سرویس بهداشتی اصلی برای هر کسی است که دارای یک بیماری حاد یا مزمن و آسیب است که عملکرد را محدود می‌کند و به همین دلیل باید برای هر کسی که به آن نیاز دارد در دسترس باشد.

توانبخشی یک خدمات بهداشتی لوکس نیست که فقط برای کسانی که توانایی پرداخت آن را دارند در دسترس باشد. فقط زمانی که سایر مداخلات برای پیشگیری یا درمان یک بیماری با شکست مواجه می‌شوند، یک سرویس اختیاری نیست.

برای تحقق کامل مزایای اجتماعی، اقتصادی و سلامتی توان بخشی، مداخلات توان بخشی به موقع، با کیفیت بالا و مقرون به صرفه باید در دسترس همگان باشد. در بسیاری از موارد، این به معنای شروع توانبخشی به محض مشاهده وضعیت سلامتی و ادامه ارائه توان بخشی در کنار سایر مداخلات بهداشتی است.

نیاز جهانی برآورده نشده برای توانبخشی

در سراسر جهان، حدود 2.4 میلیارد نفر در حال حاضر با شرایط سلامتی زندگی می‌کنند که از توان بخشی سود می‌برد. با تغییراتی که در سلامت و ویژگی‌های جمعیت در سراسر جهان رخ می‌دهد، این نیاز تخمین زده شده برای توانبخشی تنها در سال‌های آینده افزایش می‌یابد.

مردم عمر طولانی‌تری دارند و پیش بینی می‌شود تعداد افراد بالای 60 سال تا سال 2050 دو برابر شود و افراد بیشتری با بیماری‌های مزمن مانند دیابت، سکته مغزی و سرطان زندگی می‌کنند. در همان زمان، بروز مداوم آسیب (مانند سوختگی) و شرایط رشد کودک (مانند فلج مغزی) ادامه دارد. این شرایط سلامتی می‌تواند بر عملکرد فرد تأثیر بگذارد و با افزایش سطوح ناتوانی مرتبط است، که توانبخشی می‌تواند برای آن مفید باشد.

در بسیاری از نقاط جهان، این نیاز فزاینده به توان بخشی تا حد زیادی برآورده نشده‌است. بیش از نیمی از افرادی که در برخی از کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی می‌کنند و به خدمات توان بخشی نیاز دارند، این خدمات را دریافت نمی‌کنند. خدمات توان بخشی به طور مداوم در میان خدمات بهداشتی است که به شدت توسط همه گیری COVID-19 مختل شده‌است.

عوامل متعدد نیازهای جهانی توان بخشی عبارتند از:

• عدم اولویت بندی، بودجه، سیاست‌ها و برنامه‌های توانبخشی در سطح ملی.
• نبود خدمات توانبخشی در خارج از مناطق شهری و زمان انتظار طولانی.
• مخارج از جیب بالا و عدم وجود یا ناکافی بودن منابع مالی.
• فقدان متخصصان توانبخشی آموزش دیده، با کمتر از 10 پزشک ماهر به ازای هر 1 میلیون جمعیت در بسیاری از محیط‌های کم درآمد و متوسط.
• کمبود منابع، از جمله فناوری کمکی، تجهیزات و مواد مصرفی.
• نیاز به تحقیقات و داده‌های بیشتر در مورد توان بخشی.
• مسیرهای ارجاع ناکارآمد و کم استفاده به توان بخشی.

توانبخشی در مواقع اضطراری

خطرات طبیعی مانند زلزله یا شیوع بیماری و خطرات ناشی از انسان از جمله درگیری، تروریسم یا حوادث صنعتی می‌توانند نیازهای توان بخشی شدیدی را در نتیجه آسیب یا بیماری ایجاد کنند. آنها همچنین به طور همزمان خدمات موجود را مختل می‌کنند و بیشترین تأثیر را بر آسیب پذیرترین جمعیت‌ها و ضعیف ترین سیستم‌های بهداشتی دارند.

در حالی که نقش مهم توان بخشی در مواقع اضطراری در دستورالعمل‌های بالینی و بشردوستانه به رسمیت شناخته شده‌است، به ندرت به عنوان بخشی از آمادگی سیستم سلامت و واکنش اولیه در نظر گرفته می‌شود. نتیجه این است که محدودیت‌های موجود در خدمات توان بخشی بزرگ‌تر می‌شود، ارائه خدمات بهداشتی کارآمدی کمتری دارد و افرادی که مستقیماً تحت تأثیر قرار می‌گیرند در معرض خطر افزایش آسیب و ناتوانی قرار دارند.

پاسخ WHO

برای اینکه توان بخشی به پتانسیل کامل خود برسد، باید تلاش ها در جهت تقویت نظام سلامت به عنوان یک کل و تبدیل توانبخشی به بخشی از مراقبت‌های بهداشتی در تمام سطوح نظام سلامت و به عنوان بخشی از پوشش همگانی سلامت معطوف شود.

در سال 2017، WHO طرح توانبخشی 2030 را راه‌اندازی کرد که بر نیاز به تقویت سیستم سلامت تاکید می‌کند و از همه سهامداران در سراسر جهان می‌خواهد تا برای کار در زمینه‌های اولویت‌دار مختلف، از جمله: بهبود رهبری و حکمرانی، ایجاد نیروی کار توان بخشی چند رشته‌ای قوی، گسترش منابع مالی برای توانبخشی، و بهبود جمع آوری داده‌ها و تحقیقات در زمینه توانبخشی گرد هم آیند.

WHO به چالش‌های شناسایی شده پاسخ می‌دهد و تقویت سیستم بهداشتی برای توان بخشی را از طرق زیر ترویج می‌دهد:

• ارائه پشتیبانی فنی و ایجاد ظرفیت در سطح کشور
• افزایش رهبری، اولویت بندی و بسیج منابع
• تدوین هنجارها، استانداردها و راهنمایی‌های فنی
• شکل دادن به دستور کار تحقیق و نظارت بر پیشرفت

منابع:
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/rehabilitation
WHO’s work on rehabilitation